Spis treści
Tłumaczenie słowa nieznanego – bardzo tajemniczy tytuł. Nie ma tu jednak dwuznaczności. Dziś chcielibyśmy omówić właśnie taki proces tłumaczenia słowa. Co to w ogóle za temat? Przecież to żaden problem. Zaglądamy do słownika i jest! Owszem, czasami tak się dzieje. My chcielibyśmy się jednak skupić na słowach „nieznanych”. Takich, których w słownikach jeszcze nie ma. Neologizmach, powstającymi w związku z rozwojem technologii lub otaczającą nas rzeczywistością.
Słowa nieznane
W związku z tym, że naszym lingua franca jest angielski, neologizmy te powstają najczęściej właśnie po angielsku. Sprawia to, że dla polskiego są to słowa nieznane, nowe. Nie będziemy mieli szansy znaleźć ich w słowniku. Bardzo często będą to słowa nieznane również dla słowników anglojęzycznych! Przykładem takiego wyrazu będzie ten, który natchnął nas do napisania tego artykułu. Jest to słowo ‘vax’. Oxford English Dictionary ogłosił je słowem roku 2021.
Słowo ‘vax’ oznacza szczepionkę lub bycie szczepionym. To właśnie przykład słowa, które swoją popularność zawdzięcza bieżącym wydarzeniom. Chodzi oczywiście o pandemię koronawirusa. Co ciekawe, słowo istniało w języku angielskim od lat 80 poprzedniego wieku. Było jednak bardzo rzadko używane. Aż do września tego roku. Wtedy nagle stało się powszechne. Co więcej, powstały od niego kolejne, bardzo popularne wyrazy.
Proces tłumaczenia słowa nieznanego
Proces tłumaczenia takiego relatywnie nowego słowa może wyglądać różnie. Można sprawdzić, czy ktoś je już przetłumaczył. To nie jest jednak obowiązkowe. Na pewno nie będziemy mieli przecież do czynienia z utartym tłumaczeniem. Ten krok można więc pominąć. Można również szukać podobnych słów i na ich podstawie oprzeć swoje tłumaczenie. Tak oczywiście będzie wyglądać sprawa ze słowem ‘vax’.
Większość osób zapewne skojarzy ‘vax’ ze szczepieniem (ang. ‘vaccination’). Punkt pierwszy zaliczony. Ustaliliśmy znaczenie. Znaczenie to jednak nie wszystko. Liczy się także rejestr słowa. ‘Vax’ to słowo, jak by się wydawało, potoczne. Sam słownik Oxfordu tak je opisywał. Rzeczywiście, najczęściej używane było w komunikacji internetowej, z natury potocznej. Okazuje się jednak, że funkcjonowało także w… dokumentach administracyjnych! To znacznie utrudnia sprawę.
Typy tłumaczeń a tłumaczenie słowa nowego
Utrudnia to sprawę, ponieważ – jak dobrze wiemy – mamy różne typy tłumaczeń. Proces tłumaczenia musi uwzględniać nie tylko rejestr oryginalnego słowa. Równie ważne są typy tłumaczeń, w których to słowo się pojawi. Akurat samo ‘vax’ nie będzie tu problemem. Po polsku nie mamy bowiem ogólnie przyjętego, potocznego określenia na szczepionkę. Niezależnie więc od typu tłumaczenia i rejestru tekstu docelowego użyjemy słowa ‘szczepienie’ lub ‘szczepionka’ właśnie.
Problem pojawia się przy wspomnianych już wyrazach powstałych od słowa ‘vax’, np. ‘anti-vaxxers’. To określenie mocno kolokwialne. Zastanówmy się nad jego tłumaczeniem. Przyjmijmy, że wykonujemy tłumaczenie literackie. Słowo to występuje w książce, w pogardliwej wypowiedzi bohatera o ‘anti-vaxxers’. Można by pokusić się o równie kolokwialne i mocno pogardliwe określenie ‘antyszczepy’. Przyjmijmy jednak, że wykonujemy tłumaczenie medyczne. Jest ono z natury bardziej oficjalne. Raczej sięgniemy więc po bardziej neutralną opcję – ‘antyszczepionkowcy’. Widzimy różnicę, prawda?
Tłumaczenie słowa – podsumowanie
Chyba już jasne jest, że tłumaczenie słowa, którego nie ma w słowniku, to skomplikowany proces. Trzeba zwrócić uwagę na wiele składowych. Znaczenie tego słowa jest tylko jedną z nich. Kolejną jest rejestr słowa w języku, w którym powstało. Jeszcze kolejną typ tłumaczenia, jaki wykonujemy. Typ tłumaczenia i cel, w jakim je tworzymy, determinują jego styl. Jeśli wymyślamy swój odpowiednik słowa lub używamy odpowiedników w miarę nowych, nieutartych, musimy zwrócić uwagę, czy one do tego stylu pasują. Wydaje się skomplikowane, prawda? Bo takie właśnie jest. Nawet w przypadku jednego krótkiego słowa tłumacz musi podjąć kilka ważnych decyzji. To, czy będą trafne, ocenią odbiorcy jego przekładu.
