Spis treści
Jak tłumaczyć nazwy zagranicznych miejscowości (15.10.2017)
Jednym z zadań tłumacza przysięgłego jest tłumaczenie dokumentów, które przedstawią mu jego klienci. Dokumenty te, w szczególności akty stanu cywilnego, bardzo często zawierają nazwy miejscowości, nie zawsze tych polskich. Należy je tłumaczyć czy zostawić w formie oryginalnej? Jeśli tłumaczyć, to jak? Teoretycznie, Prawo o aktach stanu cywilnego z dnia 28 listopada 2014 r. (Dz.U. z 2014 r., poz. 1741 z późn. zm.) zakłada, że „nazwę miejscowości położonej poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej zamieszcza się w pisowni ustalonej przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej”. Prawo to nie precyzuje jednak, czy ma być to polska forma nazwy, czy forma oryginalna, przykładowo – czy widniejący w dokumentach Paris zostawimy w jego oryginalnej formie, czy przetłumaczymy na Paryż (obie nazwy są w pełni poprawne)?
Z odpowiedzią na to pytanie pospieszyła Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. 29 czerwca 2016 roku wydała dokument zatytułowany „Zasady stosowania nazw zagranicznych miejscowości w aktach stanu cywilnego”. Jest on właściwie wersją zmienioną, ponieważ jego pierwowzór powstał nieco ponad pół roku wcześniej. Dokument ten nakłada na tłumacza przysięgłego parę ciekawych zasad, z którymi warto się zapoznać.
Przetłumaczenie nazwy miejscowości na polski
Jeśli dana miejscowość posiada polską nazwę, zdecydowanie należy jej używać, chyba że osoba, której dotyczy tłumaczony akt stanu cywilnego, poprosi o podanie pisowni oryginalnej. Musi być to jednak wystarczająco dobrze uzasadnione. W przypadku braku takiego wniosku, podaje się polską nazwę miejscowości zalecaną przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Znaleźć je można w „Urzędowym wykazie polskich nazw geograficznych świata”, wydanym przez tę Komisję. Wykaz zawiera wszystkie obiekty, dla których zalecane są polskie nazwy geograficzne. Zaskakującym może być fakt, że znajdziemy w nim wspomniany już Paryż (forma oryginalna – Paris), a nie znajdziemy Berlina. Berlin należy bowiem do grupy miejscowości, których pisownia w języku polskim oraz języku pochodzenia jest taka sama. Wykaz nie uwzględnia takich obiektów, nie uwzględnia również miejscowości czy obiektów mało znaczących lub nieistniejących.
Może się również zdarzyć tak, że w wykazie nie znajdziemy polskiej nazwy miejscowości, z którą spotkaliśmy się w różnych publikacjach. Oznacza to, że nazwa ta nie jest zalecana przez Komisję i nie powinna być używana. Oprócz braku niektórych nazw, zaskoczyć nas może również liczba innych – w wykazie podawane są różne warianty jednej nazwy, jeśli takowe istnieją. Ten podany jako pierwszy jest najwłaściwszy i preferowany, jednak pozostałe są poprawne i również można ich używać.
Przypadek, gdy polska nazwa miejscowości nie istnieje
Jeśli jakaś nazwa miejscowości, z dowolnego powodu, nie figuruje w wykazie, oznacza to, że należy podać ją w oryginale. Tyczy się to zarówno wspomnianej już grupy nazw, które w języku pochodzenia i języku polskim są tożsame, np. Berlin, jak i nazw zupełnie niespolszczonych. W takim przypadku należy zachować wszelkie znaki charakterystyczne dla danego języka. Nazwę stolicy Nadrenii zapiszemy więc Düsseldorf z uwzględnieniem ü, szwedzkie miasto znane z racji mostu do Kopenhagi powinno widnieć jako Malmö, a stolica Islandii musi prezentować się następująco: Reykjavík, zamiast dawnego swojskiego Rejkiawiku.
Chińskie znaczki, czyli nazwa zapisana alfabetem niełacińskim
Znacznie większy problem niż dodanie zwykłego ü czy ö pojawia się w momencie, gdy oryginalnego zapisu nazwy miejscowości dokonuje się alfabetem niełacińskim, czyli np. wspomnianymi już chińskimi znakami. W takiej sytuacji należy podać odpowiadający tej nazwie zapis literami alfabetu łacińskiego. Jak tego dokonać? Wyjścia są trzy. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej opublikowała wskazówki dotyczące zasad latynizacji z języków posługujących się niełacińskimi systemami zapisu. Wskazuje odpowiednie wytyczne dla każdego języka posługującego się alfabetem niełacińskim, jakimi powinni się kierować tłumacze.
Przykładowo, jeśli chodzi o język chiński, należy przyjąć system fonetyczny pinyin bez znaków tonalnych, który w 1977 roku zaleciła ONZ. Nie dotyczy to chińskiego z Tajwanu, dla którego przyjmuje się pochodzący z 1892 roku system Wade’a-Gilesa. Znana z pozostałości imponującej Terakotowej Armii pierwsza stolica Chin, którą przeciętny obywatel Państwa Środka zapisałby tak: 西安, w przetłumaczonych dokumentach powinna widnieć jako Xi’an. Należy jednak pamiętać, że nie tylko azjatyckie znaki zaliczają się do alfabetów niełacińskich. Dodatkowo w ich poczet wchodzą również m.in. wszelkie pochodne cyrylicy funkcjonujące w Europie Wschodniej, Azji oraz na Bałkanach. Nazwa stolicy państwa kojarzącego się przede wszystkim ze starożytnym Aleksandrem Macedońskim, którą mieszkańcy zapiszą: Скопје, zgodnie z zalecanym oficjalnym systemem jugosłowiańskim oraz transkrypcją polską, powinna figurować jako Skopje.
Ewentualnie, oprócz przyjmowania sposobu latynizacji zalecanego przez Komisję, można przełożyć nazwę zgodnie z zasadami transliteracji przyjętymi w państwie, w którym dana miejscowość się znajduje, lub zdecydować się na zapis zastosowany w innych dokumentach danej osoby.
Tłumaczenie nazw miejscowości w aktach stanu cywilnego
Jak wynika z powyższego tekstu, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej pospieszyła z dokładną odpowiedzią, jak postępować w przypadku występowania w aktach stanu cywilnego nazw zagranicznych miejscowości. Ujmując owe zalecenia w kilku słowach, można powiedzieć, że:
- Jeśli w wykazie sporządzonym przez Komisję występuje polska nazwa danej miejscowości, właśnie jej należy użyć.
- Gdy takowa nazwa nie występuje, ale oryginalna nazwa posiada zapis w alfabecie łacińskim, należy użyć tego zapisu z zachowaniem oryginalnych znaków charakterystycznych dla danego języka.
- Jeśli takowa nazwa nie występuje, a oryginalna nazwa miejscowości zapisana jest alfabetem niełacińskim, należy dokonać transliteracji na podstawie zaleceń Komisji, zaleceń państwa, z którego nazwa pochodzi, lub według wersji występujących w innych dokumentach osoby zlecającej.
W przypadku nazw skomplikowanych i przysparzających dużego kłopotu tłumaczowi, zalecany jest bezpośredni kontakt z Komisją.
